Ünite 2

a-) Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

Koşuk:

Eski Türklerde eğlencelerde söylenen, genellikle aşk, doğa ve yiğitlik konularını işleyen, “kopuz” adı verilen çalgı eşliğinde söylenen şiirlere “koşuk” adı verilir.

Eski Türkler yılda bir kez, belli dönemlerde, “sığır” adını verdikleri kutsal av törenleri düzenlerlerdi. “Şölen” adı verilen ziyafetlerde ve kazanılan savaşlardan sonra bütün boyların erkekleri bir araya gelerek eğlenirdi.

Koşukların Genel Özellikleri:

• Hece vezniyle söylenen bu şiirlerde genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.
• Dörtlük nazım birimiyle yazılan bu şiirlerin uyak düzeni (aaab cccb dddb) şeklindedir.
• Koşuk; söyleyiş biçimi, söylenme ortamı, zamanı ve şekil özellikleri bakımından, Âşık edebiyatı nazım şekillerinden koşma’yla; Divan edebiyatı nazım şekillerinden gazel ile büyük benzerlikler göstermektedir.

Divanü Lügat-it Türk'ten bir koşuk örneği

Sagu:

Eski Türklerde sevilen, sayılan bir kişinin ölümünden sonra düzenlenen cenaze törenine “yuğ töreni”, bu törenlerde söylenen şiirlere “sagu” adı verilmiştir.

                                     

• 7’li hece ölçüsü ile söylenip kafiye şeması aaab şeklindedir.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Sagular da koşuklar gibi “kopuz” eşliğinde söylenmiştir.
• Ölen kişinin yiğitliğini, yaptığı işleri, değerini anlatan, ölümünden doğan acıyı dile getiren sagular, bir tür “ağıt”tır.
• Sagular, sanat kaygısından uzaktır. Samimi bir dille söylenmiştir.
• Sagular, koşuk nazım şekliyle söylenir. Divan-ı Lûgati’t Türk’te yer alan Alp Er Tunga sagusu, bu türün önemli bir örneğidir. Bu sagunun tamamı on iki dörtlüktür.
• Sagular, sözlü edebiyat döneminin ürünlerindendir.
• Sagunun Halk edebiyatındaki karşılığına ağıt; Divan edebiyatındaki karşılığına ise mersiye adı verilir.
• Geçmişte bu şiirlerde, ölen bir devlet adamının, bir kahramanın veya sevilen herhangi bir kimsenin ölümünden duyulan bir üzüntü dile getirilirken, günümüzde ise her insan için söylenebilmektedir.

Sav:

Bugünkü atasözlerinin ilk halidir.  Yaşamla, toplumla, insan doğasıyla ilgili öğütler verilir. Divan edebiyatında “darb-ı mesel” adını alır.

• Ermegüge bulut yük bolur. (Tembele bulut yük olur.)
• Yıgaç ucuga yıl teger, körglüg kişige söz değer (Ağaç ucuna yel değer, güzel kişiye söz değer.)